اعاده دادرسی اصلی به معنایی است که متقاضی به طور مستقل و به صورت مستقیم، درخواست خود را برای اعاده دادرسی از حکم صادره به دادگاه اعلام می‌کند. این درخواست می‌تواند به دلایل مختلفی مثل خطای حاکمیتی یا شواهد جدید باشد که باعث می‌شود دادگاه به پرونده مجدداً رسیدگی کند و حکم جدیدی صادر کند.

تفاوت اعاده دادرسی اصلی و اعاده دادرسی طاری:
اعاده دادرسی اصلی به معنایی است که متقاضی به طور مستقل و به صورت مستقیم، درخواست خود را برای اعاده دادرسی از حکم صادره به دادگاه اعلام می‌کند. این درخواست می‌تواند به دلایل مختلفی مثل خطای حاکمیتی یا شواهد جدید باشد که باعث می‌شود دادگاه به پرونده مجدداً رسیدگی کند و حکم جدیدی صادر شود.

اما اعاده دادرسی طاری به این معنی است که در یک دعوای میان دو نفر، حکم قطعی توسط دادگاه صادر شده است. سپس، در دعوای دیگری، به عنوان دلیل، به آن حکم استناد می‌شود و شخصی که احساس می‌کند حکم به ضرر و زیان اوست، اعتراض خود را مطرح می‌کند و درخواست اعاده دادرسی را می‌نماید.


آثار اعاده دادرسی
آثار اعاده دادرسی معمولاً در سه بخش قابل بررسی است:

اثر تعلیقی: اعاده دادرسی به طور مستقیم اجرای حکم را متوقف نمی‌کند، اما با صدور قرار قبولی اعاده دادرسی، اجرای حکم در هر مرحله‌ای که باشد، به درخواست محکوم علیه متوقف می‌شود. به عبارت دیگر، اعاده دادرسی با قرار قبولی می‌تواند تأثیر تعلیقی داشته باشد که منجر به تعلیق اجرای حکم می‌شود.
اثر انتقالی: اعاده دادرسی دارای اثر انتقالی است، به این معنی که دادگاه می‌تواند در محدوده جهت ادعا و نقض حکم، مجدداً به موضوع مورد اختلاف و حکمی که صادر شده است، رسیدگی کند و تصمیم جدیدی بگیرد. این امر به طرفین دعوای اعاده دادرسی این امکان را می‌دهد که ادعاهای جدیدی را مطرح کنند و به دادگاه توضیح دهند که چگونه حکم قبلی نقض شده است.
اثر نسبی: اعاده دادرسی دارای اثر نسبی است، به این معنی که رای صادره در مقام اعاده دادرسی فقط برای طرفین دعوای اعاده دادرسی قابل استفاده است و از آن به عنوان پایه و اساس در دعاوی دیگر استفاده نمی‌شود، مگر اینکه رای مورد نظر غیر قابل تجزیه و تفکیک باشد و به عنوان یک موضوع یکپارچه باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
مراحل و نحوه اعاده دادرسی
مراحل درخواست اعاده دادرسی در قانون ایران به شرح زیر است:

۱.تنظیم دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضائی
شخصی که می‌خواهد اعاده دادرسی را درخواست کند، باید دادخواست خود را تهیه و تنظیم کند. این مرحله ممکن است از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضائی انجام شود.

۲.پرداخت هزینه دارسی
پرداخت هزینه‌های مربوط به اعاده دادرسی ضروری است. این هزینه‌ها برای پرداخت به دفتر خدمات قضائی معین شده است.

۳.تقدیم دادخواست به دادگاه صادر کننده حکم قطعی توسط دفتر خدمات قضائی
دادخواست پس از تهیه و تنظیم، به دادگاهی که حکم قطعی را صادر کرده است، ارائه می‌شود تا پرونده مورد بررسی قرار گیرد.

اگرچه در اعاده دادرسی از طریق ماده ۴۷۷ قانون آیین دادرسی کیفری، نیازی به ثبت دادخواست نیست. در این حالت، اعتراض به حکم ابتدا توسط رئیس دادگستری استان بررسی می‌شود. اگر رئیس دادگستری استان موضوع را احراز کند، پرونده به رئیس قوه قضاییه ارسال می‌شود. در صورتی که رئیس قوه قضاییه تشخیص دهد که حکم صادره خلاف شرع است، پرونده به شعب خاص ارجاع داده می‌شود تا مورد رسیدگی قرار گیرد.

۴.بررسی پرونده توسط دادگاه
دادگاه ملزم به بررسی پرونده و ادله مطرح شده در دادخواست است.

۵.اظهارنظر دادگاه نسبت به اساس دادخواست
دادگاه باید در مورد مواردی مانند انقضای مهلت مقرر، تحقق علل ارائه دادخواست، تناسب ادله با موضوع دادخواست و مطالب دیگر اظهارنظر کند.

۶.قبول یا رد دادخواست بر اساس وجود شرایط مربوطه
اگر دادگاه دادخواست را قبول کند، مراحل اجرای دادخواست و صدور حکم مقتضی آغاز می‌شود. اگر دادگاه دادخواست را رد کند، پرونده مختومه می‌شود.

الف-حالت اول: قبول دادخواست:

خروج پرونده از وضعیت مختومه.
تعیین وقت رسیدگی و احضار طرفین.
تشکیل جلسه رسیدگی.
رسیدگی به ماهیت دعوی و دلایل بیان شده.
صدور حکم مقتضی.
ب-حالت دوم: رد دادخواست:

صدور قرار رد دادخواست.
مختومه شدن پرونده.
مهلت درخواست اعاده دادرسی
مراحل و نحوه اعاده دادرسی، نیازمند توجه به مهلت‌های قانونی نیز است. مهلت اعاده دادرسی در دعاوی حقوقی و کیفری برای افراد مقیم ایران، ۲۰ روز و برای افراد مقیم خارج از کشور، ۲ ماه می‌باشد. این مهلت در مورد آرای حضوری، از تاریخ ابلاغ رای آغاز می‌شود و در مورد آرای غیابی، از تاریخ انقضای مهلت واخواهی و تجدید نظرخواهی شروع خواهد شد.

در برخی موارد خاص، ممکن است شخصی به دلیل عذر موجه نتواند دادخواست اعاده دادرسی را به موقع ارائه کند. در این مواقع، شخص باید به همراه دادخواست اعاده دادرسی، دلایل عذر خود را نیز به مرجع رسیدگی ارائه دهد. دادگاه ابتدا دلایل عذر را بررسی می‌کند و در صورتی که آن‌ها را موجه تشخیص دهد، قرار قبول دادخواست اعاده دادرسی را صادر می‌کند. برخی از دلایل موجه برای دادگاه عبارتند از:

تحت بازداشت بودن یا بیمار بودن متقاضی
فوت یکی از اعضای خانواده متقاضی
بروز حوادث غیرمترقبه‌ای مانند زلزله
نکته بسیار مهم این است که در اعاده دادرسی کیفری، شخص در هر زمان که بخواهد می‌تواند درخواست اعاده دادرسی کند، زیرا فرد بی‌گناه نباید به اشتباه مجازات شود.

اهلیت لازم برای اعاده دادرسی
در دعاوی کیفری، علاوه بر خود محکوم‌علیه، وکیل یا نماینده قانونی او نیز می‌توانند مراحل اعاده دادرسی را پیگیری کنند. در صورت فوت یا غیبت محکوم‌علیه، همسر، وراث قانونی و وصی او نیز حق دارند که درخواست اعاده دادرسی را مطرح کنند. همچنین، دادستان کل کشور، دادستان مجری حکم و رئیس قوه قضاییه نیز بر اساس ماده ۴۷۷ قانون آیین دادرسی کیفری، می‌توانند درخواست اعاده دادرسی را ارائه دهند.

شرایط ارائه دلایل در اعاده دادرسی
در خصوص ارائه دلیل جدید در اعاده دادرسی، باید گفت که یکی از شرایط پذیرش انواع اعاده دادرسی حقوقی و کیفری، آن است که پس از صدور حکم قطعی، واقعه جدیدی رخ داده یا اسناد، مدارک و ادله‌ای به دست آید که دلیلی بر حقانیت درخواست‌کننده اعاده دادرسی باشد. در این صورت، به استناد این دلایل جدید می‌توان درخواست اعاده دادرسی نمود.

با این حال، باید توجه داشت که ارائه دلیل جدید در اعاده دادرسی تنها در صورتی ممکن است که ثابت شود اسناد و مدارک ارائه شده به عنوان دلیل جدید، در طی جریان رسیدگی به دعوای اصلی مکتوم بوده و در اختیار متقاضی نبوده است. بنابراین، اگر ارائه دلیل جدید در مرحله رسیدگی به دعوی اصلی به لحاظ متعارف امکان‌پذیر بوده باشد، نمی‌توان به استناد آن درخواست اعاده دادرسی نمود. در چنین شرایطی، ارائه دلیل جدید در اعاده دادرسی امکان‌پذیر نیست.

دادخواست اعاده دادرسی
دادخواست اعاده دادرسی یک درخواست حقوقی است که یک طرف در یک پرونده قضایی به دادگاه می‌دهد تا دادگاه تصمیم خود را مجدداً بررسی کند. این درخواست معمولاً پس از صدور حکم نهایی توسط دادگاه ارائه می‌شود، به‌طوری که طرف درخواست دهنده اعتراض دارد که در جریان پروسه قضایی به نقض حقوقی، خطا در اجرای روند قانونی یا اشتباه در صدور حکم رسیده است.دادخواست اعاده دادرسی ممکن است به دلیل مواردی چون نقض حقوقی، ادله جدید، اشتباه در صدور حکم ارائه شود.

مرجع رسیدگی به اعاده دادرسی
طبق قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاهی که حکم قطعی را صادر کرده است، مسئول رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی است. به عنوان مثال، اگر حکم قطعی توسط دادگاه ابتدایی یا دادگاه بدوی صادر شده باشد، دادگاه ابتدایی خود به درخواست اعاده دادرسی پاسخ می‌دهد. همچنین، اگر حکم قطعی توسط دادگاه تجدیدنظر صادر شده باشد، همان دادگاه تجدیدنظر مسئولیت رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی را بر عهده دارد.